Sa gente manna de Tonara narant custu contu dae dae su babbu a su figgiu, dae prus de chimechentos annos. Nanta ca una ‘orta un omine erriccu de Tonara, su prus erriccu de tottu sa idda, fut deasi erriccu chi no ischiat prusu inue nne ponnere su dinare. Teniat in domo ischisorgios de nne prennere duos aposentos; duos aposentos intreos.... e no ischiat prus comente faere po ammantare tottu cussa gratzia poite no ischiat prusu inue dda ponnere. E non nn’arrennessiat de dromire prusu, poite timiat chi cale si siat male intragnau nne dd’esset intrau a domo a intro ‘e notte e nne dd’esset furau tottu cussu bene chi haiat ammuntonau in tottu cussos annos, unu pagu po abilesa sua e in bona parte po mores ca fut fortunosu e deus dd’haiat aggiudau in tottus is affarios chi haiat fattu, giranno su munnu comente haiat fattu fintzas a tanno.

Ma como, essenno torrau a domo e no essenno prus in fortzas po sighire a -annare dae una banna a s’attera de su munnu, haiat detzidiu de si nne ibettare in sa ‘idda inue fiat naschiu a si godire tottu su bene, bivenno che signoricu.

Ma cun custu pentzamentu de calecunu chi esset potziu intrare a domo sua a nne ddi furare tottu su bene fiat immalaidannosi; no nn’ arrennessiat prus a pappare, a dromire, a lassare sa ‘omo sola, nemancu po essire a s’ortu a costau de s’istradone... Nemos dd’haiat bidu prus, nemancu a sa funtana a si prennere una brocca de abba frisca... Una notte de ierru chi s’araggia segaiat sa fatze, cuss’omine, chi tottus mutiant a paralume “Tiu Brassolu”, ca fut sempere dromiu o a caschidos de sonnu po s’immarrimmentu de tottu ; in su ‘isu calecunu ddi naiat ca po mantennere in seguru tottu cuss’erricchesa issu depiat fraigare batteros orgios mannos comente una ghenna, e depiat ponnere tottu s’ischisorgiu chi possidiat a intro de custos battero orgios e ddos depiat carraggiare finas a su crobecu in d-unu logu inue nemos ddos esset agattaos, in d’unu logu de Tonara chi ddi naraianta “Tracullau”... E deasi Tiu Brassolu s’incras a mignanu haiat detzidiu de faere....

Innanti de abreschere si fut‘ postu giai a fraigare battero orgios mannos comente battero ghennas po nne ponnere tottu s’erricchesa sua. Finia cussa fiana nne est istuppau erettu cun su carrettone po nne leare is orgios fintzas a Tracullau.. Arribau inie, e connottu su logu chi s’haiat bidu in su ‘isu, Tiu Brassolu hait cumentzau a lestru a ddos carraggiare.... Dd’haiat fattu gianno attentzione ca una orta chi nn’haiat carraggiau is orgios, podiat capitare de non si nne arregordare prusu inue ddos haiat postos... E invetzes a cantu hat accabbau non s’arremoraiat prus inue fiant is orgios. “Comente hapo a faere como, ca non m’arregordo prus inue funti is orgios cun su ‘inare e is ischisorgios meos?!... Gi dd’hapo fatta sa faina custu mignanu!” Torraiat a narrere disisperau po su chi ddi fut capitau. “Non ddos hapo o a agattare prus...mal’hapat s’ora chi hapo giau conca a-i cussu ‘isu! Custu est calecunu chi m’hat fattu unu fattorgiu... Cusu est unu frastimu chi m’hant’ettau....Tanno deo, a innantis de Deus hapo a frastimare custa sienda po sempere; e su primu chi po casu o po sorte mala dd’esset agattau... si nn’hat depere iscutulare dae u frastimu meu. E chi ddi calat custu frastimu a chie si oggiat chi siat chi nn’arrenneset a aperrere calecunu de custos orgios imentigaos, s’ischisorgiu si camiet a s’istante in d-una ischissura de muscas matzeddas chi d’hant’a pugnere e otziere...

Hat passau prus de treghentos annos dae canno Tiu Brassolu e’est mortu po su dispraggere de s’haere imentigau su logu inue haiat carraggiau tottu cussu ‘inare in is terras de Tracullau. Calecunu , marranno cussas terras malefadas inue cun suore de su coro bettaiant su trigu, cun d-unu cropu de marrone haiat segau unu de is orgios prenu de monedas de oro. Derettu su frastimu de is muscas matzeddas est calau... e cussas muscas maladiittas nn’haiant impestau tottu su logu, bettannosi a chie attobiaianta olanno comenmte chi fessent ammacchiadas: animales e omines... In sa ‘idda de Tonara paret can ne fut calada una digratzia manna sa gente dae tanno depiat connoschere po chimant’annos donnia male, miseria e pobertade... Dae sa die nemos s’est fidau prus a cricare s’ischisorgiu maleittu de Tracullau, po sa timentzia de nne poder ischidare cuss’ischissura de muscas matzeddas... Issas parianta postas a s’appompiu po mirare cussu ischisorgiu chi su mere non s’haiat potziu godire. Ma aberu chi ddu hat una giustitzia de Deus, comente non si nn’hat potziu godire su mere, gasi non si nn’hat a podere godire nemos, po cantu su munnu hat a ‘urare...

Oe prus nemos cricat s’ischisorgiu de Tracullau, s’ischisorgiu de Tiu Brassolu… ma tottus is taggios de erbes chi tenent a passare in cussos trettos paret chi s’ammacchiente de sa timentzia, poite isa bestia innanti de s’omine si inne agattat Ttiu Brassolu de s’essere potziu godire cuss’erricchesa... Inie como s’intennet su morighignu de s’abba ebbia, s’intennet, s’.abba de s’erriu chi ne calat in cuss’orroa. Ma non nne seus seguros chi cussu morighignu non siant is muscas matzeddas a giru, prontas a difennere cussu ischisorgiu imentigau... Tottu podet essere, a su chi nant is betzos de Tonara, medas nottes de s’ierru setzios a furriu in su fogile.

A cura di Massimiliano Rosa