Una ‘orta, da’ ora da’ ora, is pastores de Tonara fianta in sa pratza de Toneri orrostinno sa petza, in d-unu fogu mannu chi pariat su fogu chi s’alluet po sa die de Sant’Antoni e’su fogu e in Tonara finas po festare a Santu Trebestianu, in su mese de ghennargiu. Fut giai iscuriganno a dae funnu de sa’adde non beniat perunu sonu. Is pastores nn’haiant appena accorrau is crabas e is brebes in su cuile. Fut una die de ierru, de cussas dies frittas de astrore e chiligia, de cussas nottes chi toccat a ibettare accanta de su fogu chi no unu s’atteterat e si marcoriat su samene de su frittu...

A su ettu istetantis chi issos fianta cumentzanno a coginare sa petza, in cussu fogu bivu e caente comente unu sole, cun ispidos longos comente matzuccs de iscova, haiant incumentzau a intenner’oges chi no haiant intenniu mai apremaria; boges de lamentu, tzunchios e tzerrios chi parianta calannonne is aeras... Dae pitzu de is montes, addeni, a s’attera parte de sa badde, paris cun su ‘entu cussas boges arribbaianta fintzas a issos, comente chi calecunu esset pragnenno o aggittorianno. “A calo!, a calo!”, s’intenniat dae s’attera parte de su monte... “A calo! A calo!...”. comente chi calecunu s’esset creffiu accostiare a-i cussu fogu deasi allirgu po si caentare e po pappare unu cherriolu de cussa petza...

“Acco, pitzinne’, ”Acco’” pitzinne’” s’intenniat ancora e atteros foeddos istramancosos chi is pastores no nn’arrennesiant a cumprennere... Cussos pastores haiant connotu su bisognu, haiant passau frittu e connotu su famene de sa gherra ma po fortuna issoro non ddi si mancaiat mai s’ite pappare... e issos gi dd’ischianta ite cheliat narrer a ibettare comente eremitanos in cussos montes in s’ierru in dies de frittu e de marcoriu o in s’istade canno sa caluraparet can ne siccat finas is perdas, chena uggere ite pappare in sa sa bertula... “E cala! E cala!” arresponnianta a-i cussas boges pedidoras, is pastores, pentzanno chi cussos omines a tzerrios de lamentu podiant’essere istragnos arribbaos dae addeni, chi si fianta perdios in mesu de su boscu e chi cheliant a si pausare un’iscuta e a si pappare unu bicculu de petza po si si prennere s’iscargiu.. Is pastores tonaresos comente tottus is pastores de sa Barbagia fiant abituaos a dividire su bene issoro fintzas cun is istragnos e a cumidare cale si siat pressone ddis pediat a ddos aggiudare e a ddos arritzire. Tanno, a-i cussa resposta deasi gentile de ospitalidade, cussas umbras, battero umbras nieddas hant avantzau cara a issos po si caentare unu a furriu de su fogu, cussu fogu beneittu.....

Battero fianta cussos omines, tres mannos e unu pitiu, ammantaos dae su cucuddu fintzas a pese cun cuddos manteddos nieddos comente su pige, e in s’ora de faere sa ruge, ddos hanta mutios issos, in sa presse de cussu apprettu... e nne fianta giai arribaos. Accanta de su fogu cussas umbras non chistionaianta, e non arresponnianta a is pregontas de is pastores, e issos appessamentaos de non s’esserente cumprennios a pare cun cussos furisteros, haianta detzisu de ddos cumidare su matessi, a-i cussa gena pobera, po pappare sa pagu cosa chi uggiant, cosa pobera ma saboria... Cuddos omines faianta ebbia ca emo cun sa conca, ma ne s’ispoggiaianta po si caentarente, e nemmancu foeddaianta...

Faianta ca emo cun sa conca poite cheliant a pappare ma non tenianta peruna gana de chistionare e nemancu de si nne tirare cussos cuguddos dae conca po ammostare sa cara issoro... “Hant a esseret assuconosos”... pentzaiant is pastores sighinno a orrostire cussa petza saboria cun cussos ispidos longos comente matzucos de iscova... “Giaieddis a pappare e a buffare ca hant a essere sidios, mischinos!”, naraiat unu de is pastores prus betzos, ‘ardianno su fogu e sighinno a ortare cussos ispidos prenos de sa gratzia de Deus. Ma su pastore prus mannu, ardianno su prus pitiu de cussos omines chi non chistionaiant a perunu versu, si nn’est agattau ca... uggiat is pes de pudda... “Pes de pudda... pes de pudda..Est unu maschinganna! Est unu maschinganna... Funti is dimonios, est su tiaulu... eniu po nos si collunare!”

Chentza nemancu ddu-e pentzare duas bortas nn’hat colliu s’ispidu prus longu e caente comente sa brasa su fogu si ddis hat passau in cussas caras maleittas... “Baiosinne dae innoge dimonios chi non seis atteros!!” aboginaiat su pastore, frigannoddi s’ispidu caente in sa fatze, in is costas e in is palas... “Su chi hapo ‘idu oe chi non torre a biere mai!, Mai!, maleittu su momentu chi bos haus mutiu a bennere a innoge a accostiare a su fogu beneittudae Deus! E istepetantis chi fut nanno cussos foeddos si faiat finas sa ruge… Is dimonios timenno cussos pastores inchietos si nne fianta giai annaos, movennonne erettu a mesu de su boscu, inghelannonne comente umbras malas, isparinnonn comente nues a parte de mignanu daghi incarat su sole... Dae sa die nemos ddos hat torraos a biere.. .E bosatteros... chi intenneis oges chi bos si mutinti, o calecunu chi bos si pedit a pappare o a buffare... e non chelet chistionare cun boso e non si chelet immantare, chi portat ‘estiu unu manteddu longu finas a pes..... sa primu cosa ‘ardiaeddi is pese; podet essere a pes de pudda... Podet essere su Maschinganna.... Podet essere su Maschinganna!

A cura di Massimiliano Rosa